Digitaal van 1986 tot nu

Digitaal

In 1986 kocht ik onze eerste cd-speler. Het was een Philips cd-160, “in een Aristona uitvoering” want die was fl50,- gulden goedkoper. Ik meen dat hij destijds iets van fl450,- was. Geen verstandige uitgave op dat moment, midden in een verbouwing met de 1e op komst. Maar ik wou het zo graag en zat me al jaren te verlekkeren aan dat medium. Nu was hij in de aanbieding. Om mijn vrouw te “paaien” kocht ik onze 1e CD van Barbara Streisand “One Voice” waarvan ik wist dat haar idool “the Bee Gees” mee zongen.

Not amused

Mijn vrouw was echter “not amused” dat ik “dat ding”, zonder overleg had gekocht. Een LP kostte die tijd fl20,- of 19,95 wat goedkoper klinkt. CD’ s waren met fl45,- veel duurder. Maar werden als onverslijtbaar en ongevoelig voor krassen gepromoot. Die 1e CD speelt nu 30 jaar later nog steeds prima. Ik vind hem wel een beetje schel opgenomen. Hier een interessante webpagina en aflevering van: “Andere tijden” over de opkomst van het schijfje.

Upsampling

Bij een CD wordt 44.100x per seconden het signaal opgetekend. Dus 22.050 de bovenkant van de sinus en en 22.050 keer de onderkant. Voldoende voor een frequentie bereik in het voor mensen hoorbare gebied tot net even voorbij 20Khz. Een van de problemen was een voldoende steil analoog filter te maken die alle digitale resten boven de 20Khz verwijderde zonder het geluid in het hoorbare gebied aan te tasten.

Al bij de 2e generatie cd-spelers, gebruikte Philips al 4x upsampling. Het digitale signaal wordt daarbij met 4 vermenigvuldigd en komt dan op 4x 44,1Khz =176,4khz wat ver genoeg van het audiobereik zit en makkelijk met een eenvoudige middelen is weg te filteren. Onze “CD-160” deed dat ook. Met trots, stond dat op de speler vermeld: “Forfold oversampling”.

Tijd

Met dat Upsampling werden er wel 2 andere dingen belangrijk. Digitaal werkt met “tijd” dus een nauwkeurige interne klok van een cd-speler is belangrijk en 2 het digitale interface moet een dergelijk data stroom kunnen verwerken.

Tent

Guido Tent heeft tijdens de workshops die ik bij hem heb gevolgd herhaaldelijk gehamerd hoe belangrijk een nauwkeurige klok was. “lekker belangrijk” dacht ik vaak.  Vast omdat jezelf van die klokjes verkoopt. In mijn beleving was de DAC die het signaal van digitaal naar analoog omzette veel belangrijker. Ik moet mijn ongelijk bekennen. Guido heeft gelijk.

Muntjes

Onlangs vielen er een paar “muntjes”. Al jaren lang experimenteren mensen met CD-spelers waar de TDA-1541 dac zit. (zit ook in de CD-160) wat ze deden en doen is het digitale filter vaak SAA7220 deels overslaan en direct de Word, Clock en Data aansluiten op de TDA-1541. Google maar eens op: “tda1541 non oversampling”

Ondanks de enthousiaste verhalen, zou ik het je niet aanraden. Immers nu werkt het filter niet meer, dat alle digitale troep uit het audio signaal haalt. Sommige versterkers kunnen daar niet tegen en gaan helemaal in de stress. Veel buizen versterkers hebben daar nauwelijks of helemaal geen last van. Logisch want de uitgang trafo beperkt de bandbreedte van de versterker. Dergelijke signalen met zo’ n hoge frequentie worden simpelweg niet of nauwelijks versterkt. Experimenteren is voor eigen risico 😉

Volgens mij: “leuk idee dat upsampling” maar kennelijk werd dat niet nauwkeurig genoeg gedaan. Vanwege klok die bestond uit een kristal van een paar dubbeltjes en wat weerstandjes en condensatoren. Plus geen nauwkeurig genoeg digitaal filter.

Oplossing van Guido Tent

Tent Labs heeft al een aantal jaren een bouwpakket te koop van een zéér goede CD-speler. Ook een Non-oversampling met een fraaie Burr Brown DAC de PCM-1704. Uiteraard voorzien van een zéér nauwkeurige klok. Erg mooi ontworpen, met veel aandacht voor de voeding en conversie. Hij gebruikte in het analoge gedeelte een heel vriendelijk filter om het geluid niet aan te tasten. De keerzijde daarvan was dat het audio signaal al bij 18Khz af begon te vallen. In de praktijk natuurlijk niet storend. Maar sommige toonaangevende audiobladen, vielen daarover, immers de CD-standaard is/was tot 20Khz.

Ik vind het een  fraaie oplossing en heb de speler meerdere keren gehoord, erg mooi.

Eerdere oplossingen van Philips

In de eerste CD-spelers werd helemaal geen upsampling gebruikt. Toen stond de standaard die we nu kennen 16bits en 44,1Khz nog helemaal niet vast. De 1e spelers waren dan ook 14bits. Ik heb me laten vertellen dat technici van Philips dat t.o.v. de LP goed genoeg vonden. Nog steeds is de CD-100 en varianten zéér gelieft bij muziekhebbers. Er wordt wat afgeknutseld om die spelers zo mooi mogelijk te laten klinken. Ze hadden ook een zéér degelijk CD-loopwerk o.a. de CDM-0. Later is samen met Sony de huidige 16bits standaard afgesproken.

Streaming CD, DAB+, allemaal losse “doosjes”

Vandaag de dag is alles digitaal, de CD-speler alweer een beetje op zijn retour. Veel mensen streamen via Spotify, Deezer, Qobuz of een andere streaming dienst.  Wij zelf doen dat al jaren via http://www.di.fm/      en een Logitech Duet. Dat kost 7$ per maand. Daar krijg je ongelofelijk veel muziek kanalen voor op 320Kbit mp3. Daarnaast draaien we nog steeds CD’ s en hebben een DAB+ tuner en nog meer spul.

Losse DAC? en “omgekeerd denken”

Al een paar jaar heb ik het plan om al onze digitale spullen aan te sluiten op een losse DAC. Alleen dan wil ik wel dat het écht een verbetering is.  Helaas valt een DAC  met een goed digitaal filter en upsampling zoals een  Meitner of een Weis  vèr buiten ons budget.   Ik geloof niet in toeval, maar “toevallig”  kwam een DAC van het merk “Black Lion”  op ons pad. Dat merk wordt voornamelijk in de professionele audio gebruikt in opname studio’ s etc. Ik dacht “waarom niet?” Waar komt het uiteindelijke geluid vandaan? Juist 😉

Dit Amerikaanse merk houdt zich voornamelijk bezig met de professionele audio wereld. Ooit begonnen als bedrijfje dat modificaties aanbracht aan andere merken. Wat ze nog steeds doen. Maar ook met een complete lijn apparatuur voor musici, studio’ s. Het is apparatuur zonder “toeters, bellen” en audio “blabla” In de professionele muziek wereld waar vele miljoenen, honderden miljoenen dollars omgaan, telt volgens mij maar één ding: ” Het moet gewoon goed zijn”  Je wordt beoordeeld op kwaliteit en de rest is flauwekul.  Niet voor niets gebruiken top musici en producers deze apparatuur.  Zie b.v. hier http://blacklionaudio.com/artists/   Als je dan ook nog ga vertellen dat de gebruikte DAC de ESS9018 b.v. in een Weis DAC202 wordt gebruikt dan weet ik zeker dat dit soort apparatuur ook heel interessant is voor ons muziekliefhebbers.

De volgende keer zal ik meer vertellen over onze streaming oplossing.  Natuurlijk nét even anders dan normaal.  Een tipje van de sluier kan ik wel vertellen.  Het klinkt ongelofelijk goed. Totaal geen hardheid of digitaal randje in het geluid.  Kleine details die normaal ergens in het digitaal filter verdwijnen vanwege een minder goed filter of slechte klok zijn nu wel hoorbaar.  Gewone CD-bestanden dus 16 bit en 44.1Khz  klinken al spectaculair goed.

Gewoon omdat, dat kan 😉

Jack